Volatiliteit is mijn paradepaardje. Dankzij het monetaire beleid van centrale banken leven we in een wereld van 'schijnstabiliteit'. Zelden was de volatiliteit op effectenmarkten zo laag.

Maar die lage volatiliteit heeft een keerzijde: op een zeker moment ontstaat er een uitbarsting van extreem hoge volatiliteit.

We lijken op dat punt beland te zijn. Begin deze week ging de volatiliteit op bijna iedere beurs door het dak.

Iedereen sprak van een nieuwe Black Monday. Black Monday verwijst naar maandag 19 oktober 1987, toen de Dow Jones-index met meer dan 22% was gedaald.

Afgelopen maandag daalde de beurs in Shanghai met 8,5%. Grote paniek ontstond toen later ook de Amerikaanse markt opende. De Dow Jones stond binnen luttele seconden met meer dan 1.000 punten in de min. De Dow Jones eindigde uiteindelijk 588 punten — ongeveer 3,6% — lager. Dit was het laagste punt sinds anderhalf jaar.

In andere woorden, als u de afgelopen 18 maanden geld in de Dow Jones-index zou hebben gestopt, dan zou u in de rode cijfers staan. Bent u zich daarvan bewust?

Lezers hier waren gewaarschuwd. Ik dreef in februari al de spot met het Algemeen Dagblad. In die krant stond: "Een drama als in 2008 toen de beurskoersen wereldwijd instortten ziet niemand gebeuren op de korte termijn".

Uiteraard is dit een drogredenering. Niemand zag immers het drama in 2008 gebeuren. Het hele idee van een beurscrash impliceert dat een meerderheid van de participanten deze niet ziet aankomen, anders was deze verwachting reeds ingeprijsd in de actuele aandelenkoersen.

Maar de al met al lichte koersdaling van afgelopen maandag betekent absoluut geen koopkans of instapmoment op de aandelenmarkt. De stijging van gisteren toonde nog maar eens aan dat de 'Grote Sedatie' voorbij is. De Dow Jones had gisteren namelijk de derde grootste koersstijging in een dag ooit.

Wat we maandag hebben gezien is pas het begin van een periode van toenemende volatiliteit en onzekerheid. En dat betekent hevige stijgingen, maar voornamelijk hevige dalingen.

Het beschrijven van de Azië-crisis eind jaren '90 verdient een boek, geen paragraaf in een column. Maar een belangrijk element is ook nu relevant.

De Azië-crisis begon destijds in Thailand. De Thaise baht was gekoppeld aan de dollar. De baht had het zwaar te verduren. De dollar werd in rap tempo sterker. De Thaise centrale bank verkocht $20 miljard dollar om de 'peg' te redden. Maar al gauw gaven zij zich gewonnen. De koppeling moest opgegeven worden. In de daaropvolgende weken daalde de baht met meer dan 20% ten opzichte van de dollar. En Thailand was niet de enige. Ook andere Aziatische landen werden gedwongen de munt 'los te laten'. Niet langer was er sprake van een koppeling; de wisselkoers zou nu vrij fluctueren.

Dit had grote gevolgen: kapitaal vloeide uit Azië, bedrijfswinsten daalden hevig, en bedrijfsschulden in dollars werden onbetaalbaar. Geld en kapitaal bleven Azië 'ontvluchten', veel munten werden ernstig geraakt en de wereldeconomie leed onder deze Azië-crisis. Rusland was het eerste slachtoffer. De Russen kwamen in betalingsproblemen. Een Russisch bankroet volgde. En ook in Brazilië, Japan en andere landen waren de gevolgen niet mild.

Het probleem is het volgende: veel landen hebben nog steeds een volledige of gedeeltelijke 'koppeling' met de dollar. Dit werkt als volgt:

• Om de eigen munt niet meer waard te laten worden, moet men de markt opgaan en dollaractiva kopen. De buitenlandse valutareserves nemen toe.
• Om de eigen munt niet minder waard te laten worden, moet men de markt opgaan en dollaractiva verkopen. De buitenlandse valutareserves nemen af.

Sommige landen hebben een harde 'peg' (één streefkoers of beoogde pariteit), andere landen hebben een bandbreedte (met een minimum- en maximumkoers).

Nu zit er aan het tweede mechanisme (dollaractiva verkopen) een zeer duidelijke grens. Wanneer de buitenlandse valutareserves op zijn, of op dreigen te raken, heeft de centrale bank geen andere optie dan opgeven. De munt kan niet langer 'beschermd' worden.

Dit gebeurde recent in Rusland. De Russische centrale bank moest de koppeling met de dollar opgeven, waarna de waarde van de roebel hard daalde. Dit deed men pas nadat vele miljarden aan buitenlandse valutareserves verkocht werden om de waarde van de roebel niet verder te laten dalen. De buitenlandse reserves van de Russen daalden met $300 miljard.

En afgelopen week ondervond China hetzelfde probleem. Maar China heeft valutareserves die een factor 10 groter zijn dan die van Rusland. Rusland was een mug, China is een olifant.

Het is al langer duidelijk wat er gebeurt: de dollar versterkt, en veel buitenlandse munten — met name van grondstoffenproducerende landen — hebben het zwaar. Na jaren van instromend kapitaal, volgt nu een periode van uitstroom.

Dit probleem zal verergeren wanneer de dollar nog verder versterkt.

China zag zich vanwege de toenemende druk op de valutamarkt gedwongen om dollaractiva te verkopen. Zij verkochten $100 miljard in amper twee weken.

En met de dalende grondstoffenprijzen, de munten van andere opkomende landen die onder druk staan en de verwachte renteverhoging van de Amerikaanse centrale bank, zal niet alleen China dollarreserves moeten liquideren.

Kortom, het is een reële mogelijkheid dat er een verkoopgolf ontstaat in de (Amerikaanse) obligatiemarkt. En met de huidige dynamiek is een 'Black Monday', naast de aandelenmarkt, ook op de obligatiemarkt steeds waarschijnlijker.

Wat u afgelopen maandag heeft meegemaakt, is slechts een voorproefje van wat er komende is. Op aandelenmarkten, maar zeer zeker ook op obligatiemarkten.

Los van de grote waarschijnlijkheid dat er een aandelencrash van echte 'Black Monday'-proporties plaatsvindt, is het wellicht nog waarschijnlijker dat er een 'Black Monday' in de obligatiemarkt losbarst.