In het tijdperk van de goudstandaard was het vrij eenvoudig. Centrale banken sloegen het goud op en gaven papieren biljetten (chartaal) en deposito’s (giraal) uit. Zowel de biljetten als deposito’s waren inwisselbaar voor fysiek goud: beide telden ook als bankreserves. Banken houden, op hun beurt, simpelweg biljetten en deposito’s van de centrale bank aan als bankreserves.

In de praktijk is dit nog steeds de modus operandi in bankwereld. Banken kunnen zowel papiergeld als centrale-bank-deposito’s aanhouden.

“The Great Rotation?”

In 2014 kopten veel kranten over de aankomende “Great Rotation”. Deze term werd bedacht voor de enorme verschuiving die werd verwacht van vastrentende waarden (obligaties) naar aandelenmarkten. Helaas is deze verschuiving nooit werkelijkheid geworden. Integendeel, zowel obligatie- als aandelenprijzen stegen beide stug door. The “Great Rotation” werd zo ‘great’ nog niet.

Niettemin zal er dit jaar een andere “Great Rotation” plaatsvinden. Maar niet van obligaties naar aandelen. Dit keer zal de verschuiving, met banken als hoofdrolspelers, van centrale-bank-deposito´s naar papiergeld zijn.

In lekentaal: commerciële banken zullen niet langer deposito´s als bankreserves aanhouden bij de centrale bank, maar papiergeld. Zij zullen hun deposito´s ´verschuiven´ naar opgeslagen papieren eurobiljetten die in grote getalen opgestapeld in een kluis zullen liggen. (Een speculant zal overigens al snel zeer geïnteresseerd naar het aandeel G4S kijken.)

De rekensom is simpel

De rekensom is simpel: als een centrale bank een negatieve rente in rekening brengt van -0,4% op deposito´s, terwijl papiergeld een rente nabij de nul kent, dan zullen commerciële banken het laatste kiezen.

En dit is uitgerekend wat de Europese Centrale Bank (ECB) aan het doen is. De ECB rekent een negatieve rente door op deposito´s van banken, terwijl ze papiergeld op zijn hypothetische nul procent rente laat.

Nee, de ECB is zelfs de rente op deze deposito´s nog negatiever aan het maken. Echter, hoe groter de marge tussen de rente op deposito´s en papiergeld, hoe groter het incentive om papiergeld in een kluis te stoppen in plaats van de deposito´s aan te houden en hoe groter de ´verschuiving´.

Het huidige ECB-beleid is machteloos

Dit betekent eveneens dat het huidige ECB-beleid, in zekere zin, machteloos is. Terwijl de ECB de ´geest van deflatie die het economisch herstel teistert´ probeert te verslaan door banken een zetje te geven om meer krediet te verstrekken, zet ze eigenlijk banken aan om grote stapels papieren biljetten in zwaarbeveiligde kluizen op te slaan.

De ECB probeert inflatie te scheppen maar faalt volledig. En ze zullen blijven falen zolang ze niet hun grootste obstakel wegnemen: de nul procent rente (de ´zero bound´) van papiergeld.

Dit zijn de mogelijke oplossingen — ze zijn allemaal beangstigend

Er zijn verschillende mogelijke oplossingen voor dit ´probleem´ — tenminste vanuit het oogpunt van een centrale bank.

De ECB kan:

1. Een algeheel verbod op papiergeld afdwingen
2. Een (staats)belasting op papiergeld afdwingen
3. Commerciële banken geld in rekening brengen wanneer ze deposito´s omzetten naar papiergeld en andersom
4. Commerciële banken een soort opslagkosten in rekening brengen wanneer ze papiergeld aanhouden in hun kluizen

I: Verbod op papiergeld

In sommige landen lijkt optie I de voorkeur te genieten. Zweden, bijvoorbeeld, is stappen aan het maken naar een ‘cashloze’ samenleving. Europa neemt ook stappen naar optie I, door de kosten om van giraal geld naar chartaal geld te verhogen met de afschaffing van het 500 eurobiljet. Deze optie is echter afhankelijk van de politiek: de ECB hangt af van de invoering van wetgeving die momenteel onhaalbaar lijkt.

II: Belasting op papiergeld

De tweede optie is vergelijkbaar met de eerste optie. Ook deze optie is enkel haalbaar met een wetwijziging en is ook daarom politiek. Een heffing op papiergeld staat gelijk aan een fiscale “Gesell-regel”. Silvio Gesell was een monetaire econoom uit de 19^e eeuw die voor het eerst voorstelde papiergeld te brandmerken zodat de waarde ervan over tijd verminderd kan worden. Hij werd gezien als een monetaire gek in zijn dagen, maar zijn ooit waanzinnige voorstellen worden nu toegejuicht door centrale banken als de grote redder. Sommigen zouden denken dat het tamelijk ironisch is dat het uitgerekend de econoom John Maynard Keynes was die Gesell citeerde in zijn General Theory.

III: Commerciële banken transactiekosten in rekening brengen bij het omzetten van deposito´s naar papiergeld

Een ander voorstel lijkt de meest uitvoerbare voor het moment. Dit voorstel werd voor het eerst gepubliceerd door het IMF in een artikel genaamd “Breaking Through the Zero Lower Bound”. In dit artikel stellen Agarwal en Kimball voor om geld in rekening te brengen wanneer banken centrale-bankdeposito´s omzetten naar centrale-bankbiljetten en andersom. De depositofaciliteit van de ECB zou werken als een duur hedgefonds: elke keer dat banken geld storten betalen ze stortingskosten en elke keer dat ze geld opnemen (en ze inruilen voor papieren biljetten) betalen ze opnamekosten.

Iets van deze oplossing spreekt in het voordeel van de ECB: de ECB is reeds een de facto hedgefonds. Haar speculaties in bedrijfsobligaties, hypotheekpapier en spoedig andere beleggingen (aandelen?) hebben de ECB veranderd in een risicovol beursfonds op kosten van de belastingbetaler.

IV: Commerciële banken beheerkosten in rekening brengen op papiergeld

Dit voorstel is ook relatief eenvoudig, maar het blijft vooralsnog onduidelijk of er nieuwe wetgeving nodig is om dit voorstel in te voeren. Banken rapporteren al hoeveel papiergeld zij in hun kluizen (en op hun balans) hebben, en de ECB zou simpelweg een percentage in rekening brengen (een rente, als het ware) op de hoeveelheid papiergeld die een willekeurige bank opslaat. Het voordeel voor de ECB is dat al het papiergeld dat gebruikt wordt door burgers in eerste instantie buiten schot blijft. Echt buiten schot blijven ze uiteraard niet. Banken zouden waarschijnlijk neigen naar een oplossing vergelijkbaar met optie III, maar voor hun eigen klanten: ze zouden steeds hogere en hogere kosten in rekening brengen aan burgers om papiergeld te pinnen en te storten.

De ´war on cash´

Linksom of rechtsom, de ECB zal een heffing moeten invoeren op de nominale waarde van papiergeld. De monetaire gek Silvio Gesell zal eindelijk zijn ´gelijk´ halen. De rekening zal betaald worden door alle houders en gebruikers van euro´s.