Niemand heeft het over een nakende recessie, behalve wellicht Willem Buiter (ja, die econoom die door Heleen Mees gestalkt werd). Ook hij waarschuwt inmiddels voor een recessie, dus ik ben in goed gezelschap. Bijna alle seinen staan op rood:

• De bedrijfsomzetten krimpen
  Alleen in 2001 en 2008 daalden de bedrijfsomzetten. En u zult het nooit raden: beide keren ging deze krimp gepaard met een recessie! (zie deze grafiek van de St Louis Fed)
• De wereldhandel verslechtert schrikbarend hard
  Uit de meest recente data blijkt dat de wereldhandel de afgelopen 12 maanden met 8,4% afnam. HSBC onderstreept dat zulke dalingen eigenlijk alleen maar ten tijde van recessies terug te vinden zijn.
• De bedrijfswinsten dalen
  Ik had al verwacht dat de bedrijfswinsten in het tweede kwartaal zouden krimpen, maar dat lijkt iets langer te duren dan verwacht. De verwachting is nu dat in het vierde kwartaal de bedrijfswinsten krimpen. Dalende winsten betekenen negatieve economische groei en lagere beurskoersen.
• De voorraden in de groothandel nemen hard toe
  De afgelopen kwartalen is een duidelijke trend zichtbaar: het grootste deel van de economische groei komt voort uit een accumulatie van voorraden. Maar de ratio voorraden/omzet toont aan dat een recessie dichtbij is. De ratio neemt snel toe. Dat betekent dat de groothandel in steeds grotere mate komt te zitten met niet-verkoopbare voorraden die moeten worden afgeschreven (ergo, ten koste gaan van het bbp).
• Aandelen zijn duur (maar beginnen te dalen?)
  Aandelenprijzen volgen de economische conjunctuur. Momenteel betalen beleggers op de aandelenmarkt erg veel voor een euro aan eigen vermogen. Dat betekent negatieve toekomstige rendementen op de aandelenmarkt en, beter gezegd, de laatste adem van een economische expansie.

Kortom, bijna alles wijst op een recessie. Vergeet niet dat een recessie pas een recessie wordt genoemd nadat er een recessie is geweest. Dat is alsof metereologen een storm een orkaan noemen maanden nadat deze over het vasteland is geraasd. Orkaanwaarschuwingen zouden niet eens bestaan! Herinnert u zich dus altijd dat het equivalent van een orkaanwaarschuwing niet bestaat op de financiële markten. Als u op tv over een recessie hoort, bent u rijkelijk laat. In feite heeft de recessie dan al minimaal zes maanden geleden toegeslagen.

Recessie gaat altijd samen met een beurscrash

Terwijl het tegenovergestelde niet altijd het geval is (een beurscrash gaat altijd gepaard met een recessie), is het wel een onontkoombaar feit dat elke recessie gepaard gaat met een beurscrash.

Historisch gezien betalen we momenteel 50% te veel op de aandelenmarkt voor iedere euro aan eigen vermogen (EV).

Dat impliceert dat een herhaling van 2008 op de aandelenmarkt tot de mogelijkheden behoort. Het verschil met toen is dat rentes praktisch nul zijn. Dus ook op obligaties kunt u enorme verliezen lijden wanneer een recessie toeslaat.

Is uw beleggingsportefeuille klaar voor een recessie?

Nu zullen we uw beleggingsportefeuille onder de loep nemen. Daaruit kunnen we concluderen dat uw portefeuille ofwel 'recessie-proof' (robuust) is, ofwel kwetsbaar voor een nieuwe recessie. Uw vermogen kan in verschillende categorieën belegd zijn:

• Liquide middelen
  Hieronder valt onder andere uw spaargeld bij de bank, maar ook geldfondsen en spaardeposito's.
• Obligaties
  Waarbij we een onderscheid moeten maken tussen staatsobligaties en bedrijfsobligaties, alsmede de kredietwaardigheid van de onderliggende overheden en ondernemingen. Ook is het van belang of u deze obligaties zelf heeft gekocht of dat uw indirect in deze obligaties belegt met een participatie in een obligatiefonds en wat de looptijd van de obligaties is.
• Aandelen
  Waarbij we een onderscheid kunnen maken tussen in welke aandelenmarkten en in welke bedrijven uw vermogen is belegd.
• Grondstoffen
  Waarbij we nog een onderscheid kunnen maken tussen de termijnmarkt en fysieke grondstoffen (zoals de edelmetalen)

Nu moeten we ons afvragen: wanneer is een beleggingsportefeuille 'recessie-proof'? Dat is vrij simpel (maar niet makkelijk): we moeten de activa vermijden die het meest cyclisch zijn. Sommige beleggingen heeft u liever niet wanneer een recessie toeslaat. Neem de volgende voorbeelden:

• Aandelen — en met name de meest overgewaardeerde aandelen op basis van traditionele waarderingstechnieken — in aandelenmarkten die "duur" zijn (de VS en Europa, maar ook bijvoorbeeld India )
• Obligaties en/of aandelen van bedrijven met een hoge schuldenlast
• Aandelen van bedrijven die een groot deel van de winsten (of meer dan de nettowinst) uitkeren als dividend
• Aandelen van banken
• Actief beheerde aandelenfondsen die weinig tot niet 'hedgen'
• Actief beheerde obligatiefondsen, al helemaal wanneer deze in risicovollere obligaties belegt
• Private equity: de M&A-markt (voor fusies en overname) valt stil tijdens een recessie, krediet droogt op.
• 'Junk bonds' of risicovolle (bedrijfs)obligaties
• Staatsobligaties van minder kredietwaardige landen
• Industriële grondstoffen, al zijn veel grondstoffenprijzen al dusdanig gedaald dat het risico van een recessie wellicht al (deels) is ingeprijsd.

Dit is geen lijst die u voor de rest van uw leven hoeft te vermijden. Maar op de piek van een kredietexpansie is het zeer raadzaam om deze (zondermeer incomplete) lijst te volgen. Ironisch genoeg zijn dit vaak interessante doelwitten wanneer een recessie toeslaat of heeft toegeslagen, al moeten we niet vergeten dat veel beleggingsklasses ook langjarige bearmarkten kennen, zoals bijvoorbeeld van 1970 tot 1980 het geval was op de Amerikaanse aandelenbeurs.

Analyseer uw eigen beleggingsportefeuille

Enkele vragen die u zich moet stellen om te zien of uw portefeuille klaar is voor een eventuele recessie:

1. Belegt u uw vermogen in obligatiefondsen of bezit u buiten fondsen om obligaties?
   Veel beleggers handelen met geleend geld ('margeschuld'). Als beurskoersen dalen, kan het gebeuren dat zij zonder onderscheid grote delen van hun portefeuille moeten verkopen (een beurspaniek). Obligatiefondsen kunnen tijdens recessies te maken krijgen met participanten die hun belang willen of moeten verkopen. Dit dwingt een obligatiefonds om obligaties te verkopen op een moment dat de koersen laag staan, en zorgt ervoor dat een fonds zijn obligaties niet tot einde looptijd kan aanhouden. Voortijdig verkopen leidt tot verliezen op deze obligatieposities, en die kunnen substantieel zijn. Voor aandelen geldt hetzelfde. U wordt in feite slachtoffer van de handelingen van mede-participanten van obligatie- en aandelenfondsen.
    
2. Hoeveel liquide middelen houdt u aan?
   Recessies bieden ook kansen. Maar om kansen te kunnen pakken, moet u buskruit hebben. Slimme beleggers liquideren aandelenposities op momenten zoals nu, in anticipatie op een recessie zolang aandelen duur zijn, en kopen pas aan nadat beurskoersen substantieel lager staan. In de tussentijd houden zij cash aan (cash = king), of zeer liquide beleggingen als goud (sommigen zien goud in dit opzicht als een valuta). Seth Klarman — een legendarische Amerikaanse belegger met miljarden onder beheer — vond het niet erg om tijdens de dotcomzeepbel 50% of meer van de beleggingsportefeuille in liquide middelen aan te houden. Tijdens de beurscorrectie kon hij veel activa tegen bodemprijzen kopen. Op deze manier behaalt hij al decennia een gemiddeld rendement van tientallen procenten per jaar.
    
3. Hoe gevoelig zijn uw aandelen voor een beurscrash?
   De AEX-index halveerde in 2008. Maar stel dat u een aandeel als ING had. ING donderde in elkaar van 25 euro naar 5 euro per aandeel, een daling van 80% (!). Het is verstandig om uw aandelenpositie te controleren op de huidige criteria:
   • Staan de aandelen genoteerd in de VS of in Europa?
   • Betreffen de aandelen bedrijven in 'populaire' sectoren zoals de biotech- en internetsector?
   • Liggen de koers/winstverhouding en koers/boekwaarde van uw aandelen (substantieel) hoger dan de gemiddelden van de index?
   • Heeft u aandelen van banken?
   • Hoeveel schuld hebben uw bedrijven op hun balans staan t.o.v. het eigen vermogen?
   • Wanneer moet de schuld van deze bedrijven worden geherfinancierd?
4. Hoe solide zijn de (bedrijfs)obligaties die u bezit?
   Bezit u zelf bedrijfsobligaties, dan kunt u zich afvragen of de financiële positie van deze bedrijven wel in orde is. Zie ook de criteria onder (3): hoe is de schuldpositie van het bedrijf? Hoeveel betaalt men aan rente op alle schuld als percentage van de brutowinst? Wanneer moet de schuld doorgerold worden? Wordt er schuld op schuld gestapeld?

Goud is de yin van de yang

Een beleggingsportefeuille zonder goud is als yang zonder yin. Goud is belangrijk om op de lange termijn (en zeker tijdens een recessie) als tegengewicht in je beleggingsportefeuille te hebben. Voor de rest is het van belang dat u aandelenposities (bij voorkeur de meest riskante!) en deels obligatieposities afbouwt en omzet in liquide middelen, danwel goud. Hetzelfde geldt voor uw investeringen in (open end) aandelen- en obligatiefondsen, die zwaar in de problemen komen wanneer zij te maken krijgen met veel redempties.

Andere grondstoffen kunnen het ook moeilijk hebben. In 2008 daalden veel grondstoffenprijzen, met de goudprijs als uitzondering. Een dergelijk scenario is nu weer mogelijk.