De markten, of het nou aandelen- , rente- , valuta- en edelmetalenmarkten zijn, reageren op allerlei zaken. Elk een beetje belangrijk economisch cijfer kan die markten in beweging zetten, soms flink  zelfs. De ene keer is dat het nieuws over economische groei maar het kan behoorlijk stormen op de markten ook als de industriële productie rondom Chicago in de Verenigde Staten onverwacht beter of slechter uitpakt.

Geopolitiek is ook zo’n factor. Wanneer in de wereld spanningen tussen landen oplopen, merken we dat vrijwel meteen op de markten. De Zwitserse frank en de Amerikaanse dollar stijgen dan bijvoorbeeld in waarde, net als edelmetalen. Het zijn alle drie traditioneel schuilplekken voor beleggers in turbulente tijden. Binnen het euroland vechten beleggers dan om in de veilige haven genaamd ‘de Duitse staatsobligaties’ te schuilen, waardoor de Duitse rentes omlaag tuimelen. De laatste tijd is echter iets vreemds aan de hand.

Hoewel de geopolitieke spanningen in de afgelopen maanden opgelopen zijn én blijven oplopen, is de dollar per saldo zwakker geworden, steelt de Zwitserse frank ook niet bepaald de show, is de toonaangevende Duitse tienjarige rente vergeleken met de herfst vorig jaar ruim verdubbeld en ook aan de prijs van goud zou je niet kunnen afleiden dat er nogal wat korte lontjes en potentiële brandhaarden  in de wereld zijn. 

Wat dit laatste nog opmerkelijker maakt, is dat de belangrijke centrale banken samen ongekend veel nieuw, ongedekt, geld gedrukt hebben. De centrale banken uit de eurozone en van Japan, China en de VS alleen al hebben in de afgelopen jaren omgerekend 12.000 miljard dollar – dat is 12 met 12 nullen erachter – uit het niets gecreëerd. Daar komt nog bij dat sommige van hen, zoals de Japanse en de Europese centrale bank, luid en duidelijk laten weten daarmee voorlopig onverminderd door te zullen gaan. Een fractie van zo’n mate van ongekend geld drukken zou normaliter de goudprijs naar de stratosfeer brengen. In plaats daarvan beweegt het zwarte goud zich al enige tijd grofweg zijwaarts  en is het record van circa 1.900 per troy ounce lichtjaren verwijderd. 

De Amerikaanse vliegdekschepen die opstomen naar de Noord-Koreaanse wateren, de Russische straaljagers die zo dicht bij het Amerikaanse luchtruim komen dat hun Amerikaanse collega’s de lucht in moeten om ze weg te jagen, de Chinese legervliegtuigen die de Amerikaanse vechters in de lucht afsnijden en op ongeveer 100 meter afstand intimiderend voorbij vliegen, niets daarvan kon tot nu toe de reactie teweegbrengen die je normaliter op de markt zou verwachten. Hetzelfde geldt voor het ene na het andere schandaal waar de nieuwe Amerikaanse President voor zorgt. De situatie is zodanig dat hier en daar voorzichtig wordt gesproken over dat een impeachment nodig is, ofwel dat de procedure om de Amerikaanse President af te zetten, in werking gezet moet worden.

Een ander goed voorbeeld is de eurozone. Volgend jaar kiezen de Italianen hun nieuwe regering. Althans, dat was de verwachting tot voor kort. Uit Rome komen echter berichten dat die Italiaanse verkiezingen wel eens dit jaar al, in september, gehouden kunnen worden.

Gezien het feit dat Italië in grote economische en financiële problemen verkeert en dat velen de schuld daarvan eerder in Brussel en Berlijn dan in Rome zien, is de populariteit van de anti-euro partijen in het land behoorlijk.

Als Italië naar de stembus trekt, houdt de rest van de eurozone en de wereld zijn adem in: zouden de anti-euro krachten winnen en Italië, zoals ze willen, uit de euro halen, dan zou dat misschien wel de klap zijn die het project van een gemeenschappelijke munt in Europa niet zou kunnen overleven. Of als de munt het overleeft, zouden de gevolgen op alle eurolanden in ieder geval tijdelijk ernstig kunnen zijn. En toch is het niet alleen niet zo dat de euro minder waard wordt ten opzichte van de dollar, de Europese valuta is juist in zeker een jaar tijd niet zo sterk geweest tegenover de greenback! Dat terwijl je, zoals eerder gezegd, een sterkere dollar zou verwachten om de geopolitieke spanningen alleen al.

Dit werpt een intrigerende en belangrijke vraag op: is hier sprake van een structurele verandering waardoor oude stelregels en relaties niet meer opgaan of is er alleen sprake van een tijdelijke anomalie is gaan de markten zich over enige tijd alsnog ‘normaal’ gedragen, namelijk zoals ze eeuwenlang hebben gedaan in vergelijkbare omstandigheden?

Als er sprake is van een structurele verandering, dan moeten we erg voorzichtig zijn met conclusies trekken over het toekomstige verloop van bijvoorbeeld de rentes. In een mogelijke nieuwe omgeving hoeven die dan zeker niet net zo te reageren als vroeger in een situatie van oplopende geopolitieke spanningen.

De tweede verklaring kan echter ook de juiste zijn. Dat de centrale banken zoals de Fed en de ECB, de ene wat meer dan de andere, hun monetaire beleid ongekend ruim houden en zelfs verruimen – inderdaad, verruimen, zoals ik in maart in dit stuk heb uitgelegd – beïnvloedt het gedrag van de markten ook. Dat is wat economen zeepbellen noemen. Een andere kijk is om dat beleid als een soort gijzeling van de markten te zien. Het is bijvoorbeeld heel  goed voor te stellen dat de langetermijnrentes niet oplopen omdat door de vraag ernaar vanuit de centrale banken, de marktwerking in feite uitgeschakeld is. Die markt waarvan economen plachten te zeggen dat die in een vroeg stadium de beleggers ‘toespreekt’, in de zin dat de bewegingen erop aangeven wat in de toekomst te verwachten is en waar de markt zich zorgen over maakt, is feitelijk gemuilkorfd door de centrale banken.

En dan is er nog iets wat inmiddels een feit is, namelijk dat vele markten gewoonweg gemanipuleerd worden door de grote banken. Er zijn vele boetes uitgedeeld voor het manipuleren van de rentemarkten maar ook voor het manipuleren van de markt voor zilver en goud. Manipulatie van de prijzen ontregelt de waarschuwende signaalwerking van de markten in een vroeg stadium.

Als de tweede verklaring de juiste is en als we dat combineren met de stelling dat de marktkrachten het uiteindelijk altijd winnen van welke manipulatie dan ook hoe grootschalig die ook mag zijn, dan zou dat betekenen dat ergens in de toekomst een abrupte normalisering op de markten te verwachten is, te vergelijken met een aardbeving, die twee tektonische platen bijstelt nadat zich eerst een lange tijd steeds meer druk opbouwt. Op de financiële markten zou zo’n aardbeving dan zomaar de vorm van een sterke waardedaling van de euro en een pijlsnelle en forse stijging van de rentes  kunnen aannemen. Zeker door dat laatste zouden de overheden in de Westerse landen in grote problemen komen waardoor nieuwe rondes van quantitative easing nodig zouden worden. Iets wat de prijzen van edelmetalen behoorlijk zou opstuwen.